Tam, gdzie w miejscu dawnego grodu stał zamek bydgoski. Spacer archeologiczny dla bydgoszczan – zaprasza muzeum [ZDJĘCIA]

Stanowisko archeologiczne na terenie dawnego zamku / Fot. B. Witkowski/UMB

W drugiej połowie listopada zakończyły się badania określające stan pozostałości bydgoskiego zamku. Archeolodzy odkryli zachowane się fragmenty twierdzy. Mieszkańcy będą mogli w sobotę (29 listopada) zwiedzić wykopaliska.

Archeolodzy z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, na zlecenie miasta, przeszukiwali na przełomie października i listopada tego roku teren po dawnym przedszkolu „Alf”, zburzonym w marcu 2024 roku. Działka obok skrzyżowania ulic Przy Zamczysku i Grodzkiej skrywa ślady z czasów panowania dynastii Piastów na tych terenach. Nazwy ulic nawiązują do historycznych obiektów, które znajdowały się w tej okolicy – wczesnośredniowiecznego grodu powstałego w XI wieku w czasach panowania Kazimierza Odnowiciela oraz zamku z XIV wieku wybudowanego na zlecenie Kazimierza Wielkiego.

Chcą dokładniej zbadać to miejsce

W drugiej połowie listopada byliśmy na miejscu prac. Zajrzeliśmy do przygotowanych pięciu wykopów archeologicznych. W plątaninie współczesnych sieci wodociągowych i energetycznych archeolodzy wskazali również zachowane fragmenty fundamentów zamkowych przecinających stare wały grodowe.

– Naszym celem było określenie stanu pozostałości zamku. Wiemy już, że dotychczasowa lokalizacja zamku opracowana przez Roberta Grochowskiego wymaga korekty. Fundamenty zamku miejscami się zachowały. Przy okazji pojawiły się pytania o rozplanowanie twierdzy czy o jej wielkość, bo tak naprawdę tego jeszcze nie wiemy – powiedział dr hab. Jacek Bojarski z Katedry Starożytności i Wczesnego Średniowiecza w Instytucie Archeologii UMK, kierownik badań.

Według informacji uzyskanych po czterotygodniowych pracach, archeolodzy uchwycili kilkunastometrowy fragment ławy kamienno-piaskowej będącej fundamentem ceglanej ściany zamkowej wraz z rumowiskiem w północno-wschodnim narożniku budynku oraz wylewkę wkopu fundamentowego od strony zachodniej. To pozwoliło badaczom zlokalizować oś zamku na linii wschód-zachód. W pozostałych wyrobiskach znaleziono wkopy rozbiórkowe z rumoszem ceglanym.

Poza tym archeologom ukazał się fragment zniszczonej drewnianej chaty wczesnośredniowiecznej ze ścinkami słomy i trzciny, które były wyłożone jako forma podłogi. Jest on poprzecinany przez wkopy pod fundamentu zamku. Obiekt ten jest wstępnie datowany na drugą połowę XI wieku. To potwierdza, że kazimierzowska twierdza powstała na wczesnośredniowiecznym grodzisku.

– To było tylko częściowe poznanie niewielkiej powierzchni tego terenu. Uważamy, że te badania można byłoby jeszcze kontynuować. Chcemy dokładniej rozpoznać niektóre rzeczy, szczególnie w centralnej części działki, gdzie znajdował się budynek przedszkola. Tam właśnie była część mieszkalna zamku. Mogą też być jeszcze podpiwniczenia. Do tej pory nie sprawdzono tego miejsca – powiedział dr hab. Jacek Bojarski.

Zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną

Zamek bydgoski był usadowiony wysoko na wale lub podwalinach grodu wczesnośredniowiecznego po nadaniu praw miejskich Bydgoszczy przez króla Kazimierza Wielkiego. Rolę militarną pełnił przez 300 lat, bo podczas Potopu szwedzkiego w 1656 roku twierdza została zrujnowana i już nieodbudowana. Jeszcze w jej zgliszczach bronili się pruscy żołnierze podczas szturmu miasta przez żołnierzy gen. Jana Henryka Dąbrowskiego w 1794 roku. Nieco sto lat później władze pruskie postanowiły dokładnie rozebrać pozostałości warowni, wcześniej korzystając z cegieł zamkowych przy budowie koszar pruskich huzarów (dzisiaj stoi tam budynek główny Poczty Polskiej w Starym Porcie). Wzgórze zamkowe zostało splantowane. Na części wyrównanego terenu w 1901 roku zaczęto budowę reprezentacyjnej fary dla ewangelików (obecnie kościół jezuitów pw. Andrzeja Boboli)

Najświeższe prace archeologów w tej części Starego Miasta są kontynuacją badań z lat 90-tych XX wieku, kiedy postanowiono szerzej się przyjrzeć zachowanym śladom po warowni. Wtedy badano tzw. strefę zamkową, bo budynek przedszkolny uniemożliwiał dostanie się do podziemia, gdzie była centralna część zamku. Wtedy w kilkudziesięciu wykopach wykryto mocno zniszczone zabudowania twierdzy i duże ilości gruzu ceglanego. Przełom w wiedzy o usytuowaniu zamku przyniosły wykopaliska archeologiczne z przełomu lat 2007- 2008 i 2017 roku zrealizowane przez Pracownię Archeologiczno-Konserwatorską Anny i Wojciecha Siwiaków podczas budowy sieci ciepłowniczej. Odkryto wtedy fundamenty dwóch zachodnich narożników zamku.

W trakcie tych badań dokopano się także do wielu pamiątek po wczesnośredniowiecznym grodzie i podgrodziu. Podczas badań archeologicznych wyprzedzających przed budową hotelu przy ul. Grodzkiej w 2007 roku znaleziono unikatowy w skali regionu 20-metrowy odcinek dobrze zachowanego wału drewnianego. Znajduje się on obecnie w magazynie Instytutu Archeologii UMK.

Poznaj historię grodu i zamku bydgoskiego

To miejsce będą mogli obejrzeć mieszkańcy. Taka okazja nadarzy się w sobotę, 29 listopada od godz. 12 do 14. Muzeum Okręgowe zaprasza na oprowadzenie po terenie wykopalisk pt. „Spacer z archeologiem. Początki dawnej Bydgoszczy”. Wejścia z oprowadzaniem zaplanowano co pół godziny (12:00, 12:30, 13:00 lub 13:30). Wejście jest bezpłatne. Zainteresowane osoby będą mogły zarezerwować miejsce poprzez stronę internetową muzeum. Wejście na działkę znajduje się od strony placu kościelnego od ul. Przy Zamczysku.

Ponadto muzealnicy zapraszają jako uzupełnienie spaceru historycznego odwiedzenie Zbiorów Archeologicznych Muzeum Okręgowego mieszczących się w Białym Spichrzu przy ul. Mennica 2 (Wyspa Młyńska). Tego dnia muzeum będzie czynne w godzinach 11-17. Więcej informacji o wystawie i cenach biletów dostępnych jest TUTAJ.