„Określenie „krwawa niedziela” musi wejść jako trwałe do słownika i obiec całą kulę ziemską” – to fragment instrukcji Josepha Goebbelsa dla prasy w III Rzeszy, która miała w taki sposób opisywać, co zdarzyło się w Bydgoszczy na początku września 1939 roku.
„Wydarzenia bydgoskie 1939 roku” – to nazwa konferencji naukowej zorganizowanej przez Instytut De Republica we wrześniu ub. roku, która odbyła się w gmachu Biblioteki Głównej Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego. W czerwcu 2022 ukazała się książka pod redakcją dr. Bogusława Kopki zawierająca sześć wygłoszonych na konferencji referatów. Pracę uzupełniają ilustracje: plansze z wystawy oraz fotoreportaż z konferencji.
Tom studiów historycznych otwiera tekst Marka Romaniuka traktujący o niełatwej koegzystencji niemieckich i polskich mieszkańców Bydgoszczy w okresie międzywojennym. W następnych artykułach Marek Kornat pisze o niemieckiej propagandzie antypolskiej z 3 września 1939 roku, Sylwia Grochowina prezentuje sylwetkę nazistowskiego zbrodniarza – Karla Friedricha Straussa, Paweł Kosiński przedstawia wyniki badań odnośnie do liczby zabitych w Bydgoszczy 3 i 4 września 1939 roku, a Janusz Kutta wyjaśnia pochodzenie pojęcia Bromberger Blutsonntag. Studia zamyka esej Bogusława Kopki o naturze wojny totalnej w kontekście września 1939 roku. Monografię zaprezentowano po raz pierwszy przy okazji spotkania autorskiego w czerwcu pt. „O totalitaryzmie raz jeszcze”. Debatowali ks. prof. dr hab. Piotr Mazurkiewicz, który przedstawił wykład zatytułowany „Korzenie totalitaryzmu”, prof. dr hab. Roman Bäcker z wystąpieniem „Totalitaryzm a terror” oraz dr Tomasz Ceran z prelekcją pod tytułem „Rafał Lemkin, pojęcie ludobójstwa i okupacja niemiecka ziem polskich”.
Bromberger Blutsonntag, czyli wymysł Goebellsa
Janusz Kutta w monografii zajął się kwestią pamięci i mitem „bydgoskiej krwawej niedzieli”. To językowa kalka określenia Bromberger Blutsonntag wymyślonego przez ministra propagandy III Rzeszy, Josepha Goebbelsa. 58 tys. ofiar – to kolejny wymysł hitlerowskiej propagandy – ta liczba „zabitych” Niemców pojawiła się zimą 1940 roku w książce Edwina Ericha Dwingera pt. Der Tod in Polen. Die volksdeutsche Passion”.
Kutta w swoim szkicu przedstawił losy polemiki historyków niemieckich i polskich, w której pierwsi przedstawiali wydarzenia z 3-4 września jako zemstę Polaków na Niemcach, a drudzy – jako dywersję przygotowaną przez niemieckie służby mającą na celu atak na wycofujące się polskie wojsko, która posłużyła potem jako usprawiedliwienie masowych mordów na Polakach w Bydgoszczy i Pomorzu.
Obecnie historycy się zgadzają, że w dniach 3-4 września zginęło co najmniej 365 osób – w tym 256 osób wyznania ewangelickiego, a więc Niemców. W odwecie hitlerowcy wymordowali w pierwszych dnia po zajęciu miasta 600-800 bydgoszczan. Jesienią w fordońskiej Dolinie Śmierci zginęło około 1500 Polaków i Żydów.
Wrzesień 1939 w Bydgoszczy
Wersje i oceny wydarzeń z września 1939 roku, przedstawiane przez niemieckich i polskich historyków, się zmieniały. Pod koniec lat 80. niemiecki historyk i dziennikarz, Gunter Schubert, napisał książkę „Das Unternehmen „Bromberger Blutsonntag. Tod einer Legende”. Tytułowa „śmierć legendy” to w jego książce koniec fałszywej opowieści o męczeństwie niewinnych volksdeutschów z Bydgoszczy. Schubert uznaje za fakt istnienie niemieckiej dywersji.
Ponad dziesięć lat po ukazaniu się jego pracy, historyk z UKW, prof. Włodzimierz Jastrzębski, w wywiadzie dla „Gazety Wyborczej” uznał, że „Polacy z rozmysłem i premedytacją zmasakrowali niewinnych Niemców. Niedawno wydał kolejną swą książkę pt. Bydgoska Krwawa Niedziela. 3-4 września 1939 roku”, w której podtrzymuje tezy z wywiadu. Uzupełnia ją, podkreślając, że odpowiedzialność za zbrojne działania Polaków 3 i 4 września spada według niego na dwóch polskich generałów: Józefa Hallera oraz Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza. „Nie bacząc na przyszłe konsekwencje, postanowili w sposób bezceremonialny rozprawić się z mniejszością niemiecką” – uważa prof. Jastrzębski
Monografie Instytutu De Republica. Wydarzenia bydgoskie 1939 roku. Redakcja Bogusław Kopka
