Ubiegłoroczna kwesta na Cmentarzu Starofarnym / Fot. Robert Sawicki / UMB
Jak co roku na Cmentarzu Starofarnym przy ul. Grunwaldzkiej 15 odbędzie się zbiórka na rzecz ratowania zabytkowych grobów. To 27. kwesta na rzecz ratowania bydgoskiej nekropolii.
Tegoroczna kwesta na Cmentarzu Starofarnym przy ul. Grunwaldzkiej 15 odbędzie się 1 listopada w godzinach od 9.00 do 16.00. Wśród kwestujących znajdą się osoby znane w Bydgoszczy – parlamentarzyści, urzędnicy, artyści, sportowcy, lekarze, dziennikarze i miłośnicy miasta Bydgoszczy.
W ubiegłym roku w kweście zebrano 11.180 zł. Pieniądze uzyskane podczas ubiegłorocznej zbiórki przeznaczono na dokończenie naprawy grobowca rodziny Warmińskich oraz wybrane nagrobki z rozbitymi tablicami.
Nie ma w tym roku wyznaczonego celu wiodącego. Jak zaznacza prezes Derenda, zostanie on ustalony później w porozumieniu z Miejskim Konserwatorem Zabytków. Z informacji przekazanych przez Sławomira Marcysiaka, miejskiego konserwatora zabytków wynika, że do najpilniejszych potrzeb należy renowacja nagrobka Teofila Magdzińskiego oraz trzech najstarszych mogił kamiennych z XIX w., wśród których jest grób Thomasa Lerchenfelda (1788-1864), a także trzech innych, przewróconych nagrobków (jeden z nich znajduje się blisko grobowca Maksymiliana Piotrowskiego).
Jedną z rekordowych zbiórek była ta z 2015 r., gdy zebrano ponad 26 tys. zł. Pieniądze przeznaczono na renowację nagrobka Stanisława i Tekli Lebińskich, grobów Korsowskich, Tylewskich i Urszuli Michalskiej-Kałużówny.
Z kolei w 2019 r. zebrano 21.930 zł, dzięki czemu odnowiono grobowiec sąsiadujący bezpośrednio z grobowcem Warmińskich, naprawiono główną rzeźbę anioła na grobowcu Henryka Roszkowskiego z 1915 r. oraz odtworzono anioła z grobu Urszulki Menclówny. Na początku 2019 r. figura została uszkodzona przez wandala. Postać anioła nie miała głowy i części lewego skrzydła. Anioł oparty o kamienny krzyż stylizowany na pień drzewa od ponad 20 lat jest symbolem kwesty – widnieje na granatowo-białym znaczku zaprojektowanym przez nieżyjącego artystę Marka Ronę. Urszulka Menclówna zmarła 25 września 1926 r. w wieku 9 lat. Na nagrobnej inskrypcji wykorzystany został fragment Trenu VIII Jana Kochanowskiego „Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim…”, który powstał po śmierci ukochanej córki poety.
Cmentarz Starofarny, historia
Najstarszy istniejący cmentarz katolicki w mieście. Początki cmentarza sięgają grudnia 1808 r., kiedy magistrat miasta Bydgoszczy zakupił cztery morgi magdeburskie (1 ha) gruntów znajdujących się przy polnej drodze wiodącej do Szyszkówka, czyli dzisiejszego Czyżkówka, z przeznaczeniem na założenie cmentarza dla katolików. Ziemia ta została oddana na własność parafii farnej. Pierwszych pochówków dokonano najpóźniej w 1811, po wydaniu zakazu chowania zmarłych na cmentarzach przykościelnych przez władze pruskie.
Cmentarz Starofarny był pierwszym miejskim cmentarzem katolickim usytuowanym w oddaleniu od świątyni parafialnej. W 1906 r. cmentarz osiągnął powierzchnię 1 ha 42 arów i 50 m kw. W okresie zaborów, a szczególnie w czasie powstań narodowych na cmentarzu Starofarnym dochodziło wielokrotnie do patriotycznych manifestacji, czego okazją były pogrzeby zasłużonych bydgoszczan. W 1877 Okole zostało włączone do Bydgoszczy i tym samym cmentarz wszedł w obręb granic miejskich.
Do początku XX wieku władze pruskie nie dopuszczały do erygowania nowych parafii katolickich na terenie Bydgoszczy. Z powodu zapełnienia cmentarz nie mógł już być dłużej użytkowany. W 1906 proboszcz parafii farnej ks. Ryszard Markwart uzyskał zgodę na założenie nowego cmentarza parafialnego na północnych rubieżach miasta (cmentarza Nowofarnego). Od tej pory nekropolię nazywano Starym cmentarzem lub cmentarzem Starofamym.
W 1924 prymas Edmund Dalbor podzielił bydgoską parafię farną na sześć jednostek administracyjnych, zaś prawo do dokonywania pochówków na cmentarzu uzyskała parafia Świętej Trójcy. W 1936 rada miasta Bydgoszczy uchwaliła opiekę na koszt miasta nad grobem pochowanego na cmentarzu Starofarnym zasłużonego dla Bydgoszczy malarza i patrioty Maksymiliana Piotrowskiego.
W czasie okupacji hitlerowskiej cmentarz Starofarny wielokrotnie był przedmiotem ataków ze strony okupanta, który dążył do niszczenia oznak polskości miasta. Władze niemieckie wydały polecenie usunięcia z tablic nagrobkowych polskich napisów. Ponadto cmentarz był atakowany przez bojówki Hitlerjugend, które niszczyły polskie nagrobki, zalepiały polskie napisy, oraz uszkadzały ogrodzenie. W jedną z kwietniowych niedziel 1942, w godzinach rannych, napadu na cmentarz dokonali Niemcy w mundurach SA oraz SS, zasmarowując polskie napisy nagrobne cementem oraz niszcząc metalowe elementy wyposażenia grobów. Wyrządzone szkody naprawiono po wojnie przez rodziny zmarłych oraz mieszkańców okolicznych kamienic.
W latach 1945-1964 mimo zapełnienia, nadal dokonywano pochówków
na cmentarzu w grobach rodzinnych i w miejscach starych grobów z XIX wieku, którymi nikt się nie opiekował. 11 lipca 1964 dokonano ostatniego pochówku (Henryka Barańskiego), a 15 lipca 1964 nekropolia została zamknięta przez Wydział Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Miejskiej Rady Narodowej w Bydgoszczy i przemianowana na cmentarz komunalny.
W 1994 władze miasta ponowne otworzyły cmentarz dla pochówków, zwłaszcza osób zasłużonych dla miasta. Cmentarz Starofarny posiada obszar 3,2 ha. Są na nim zlokalizowane liczne grobowce o wartości historycznej m.in.: groby żołnierzy francuskich, poległych w wojnie prusko-francuskiej w 1870-1871; mogiły zasłużonych bydgoszczan oraz kaplica cmentarna zamordowanych
w 1939 mieszkańców miasta. Najstarszym zachowanym obiektem na terenie cmentarza jest Boża Męka z 1663, zaś najstarszym zachowanym nagrobkiem jest płyta na grobie Ignacego Rutkowskiego, zmarłego w 1852 roku. Kolejne stare nagrobki pochodzą z 1864 i kryją szczątki Kazimierza Janowskiego (23.03.1854 – 1.09.1864) oraz Thomasa Lerchenfelda (1788-1864). Większość nagrobków pochodzi z początku XX wieku i okresu międzywojennego. 35 proc. z ogólnej liczby nagrobków to obiekty o wartości zabytkowej.
W centrum cmentarza znajduje się dawna kaplica przedpogrzebowa,
a przy niej krzyż cmentarny. W południowej części cmentarza znajdują się ceglane kaplice grobowe rodzinne: Modrakowskich, Kościńskich, Markowskich, Łasińskich oraz Bogińskich, poza nimi na cmentarzu znajdują się grobowce Czarlińskich oraz Dienhof-Hotomskich. Ogrodzenie od strony Kanału Bydgoskiego zostało zrekonstruowane w latach 80. XX w., zaś od strony
ul. Grunwaldzkiej w 2008. Przy alejkach rosną ponad 100-letnie kasztanowce, lipy, klony, świerki, tuje i akacje. Aleja główna została wysadzona lipami, a aleje boczne – klonami i kasztanowcami.
Zapisz się na newsletter „Bydgoszcz Informuje”!
